Wayuu Yerlileri

Genellikle Kolombiya’nın La Guajira eyaletinde yaşayan Wayuu Yerlilerini Venezuella’nın batısında da görmek mümkün. Ama asıl merkezleri Kolombiya’da diyebilirim. Bu yerlilerin yaşadığı bölgeler ya çöl ya da yarı çöl iklimine sahip. Buralarda yaşamak normal şehir hayatına alışmış kişiler için bir hayli zor. Çünkü her daim elektrik ve su problemi var. Elektriği hadi güneş enerjisiyle kısmen çözüyorlar ama su biraz sıkıntı. 2 Günümü geçirdiğim Cabo De Le Vella kasabasına 4 yıldır tek bir damla yağmur yağmamış. Aynı şekilde Nazareth köyünde yılda bir yağan yağmur için de yerleri bile ıslatmadı diyorlar. Aslında neredeyse her bölgede topraktan su çekiliyor ama denize yakın olduğu için yerin altında tuzlu suyla, tatlı su karışıyor, o sebeple bazen su içilmiyor diyorlar. Toplamda bir haftamı geçirdiğim bu bölgede o sebeple duş almak hep bir sorundu. Hadi içecek suyu bakkaldan parayla alıyorsun ama tuzlu suyla duş almak biraz sıkıntı. Neyseki 3 gün kaldığım Nazareth köyünde kuyudan çekip yıkandığım su, tuzlu değildi. Kuyu suyunda sinek ve ufak böcekler olsa da en azından tatlı su olduğu için bu durum sineye çekilebiliyor.
 

Wayuu yerlileri hem Kolombiya hem Venezuella’da yaşadıkları için bu iki ülke arasında pasaportsuz gidiş-geliş yapabiliyorlar. Erkekleri normal modern şekilde giyinse de kadınları halen rengarenk geleneksel kıyafetleri içinde görmek mümkün. Zaten wayuu yerlilerinin en büyük özelliği aşırı renkli giyinmeleri ve aynı şekilde rengarenk el örgüsü çantalarıdır. Kadınlar başka işle uğraşmayıp, sadece çanta örerse bir çantayı bir haftada bitirebiliyor. Çantaların fiyatları ise kalitesine göre 15 ile 60 USD arasında değişiyor. Diğer çoğu yerlilerde olduğu gibi bu tarz el örgüsü işlerle geçimlerini sağlıyorlar. Bunun yanı sıra erkekler balıkçılık ve hayvancılık yapıyor. Hayvancılık dedim ama iklim şartları çok zor olduğu için bölgede genel olarak bir tek keçi yetişiyor. O sebeple heryerde keçi görmek mümkün. Çöl iklimi ise toprakta birşey yetiştirmeye pek müsade etmiyor.
 

Bir haftamı geçirdiğim Wayuu yerlileriyle olumsuz en ufak bir anım yok. Hatta şimdiye kadar gittiğim yerliler arasında sürekli olarak “Tekrar ne zaman geleceksin” diyen sadece bu yerlilerdi. O anlamda aşırı sıcakkanlı olduklarını da söyleyebilirim.

Wayuu yerlilerinde en çok dikkatimi çeken şey yaşlı insanların çok olmasıydı. Ortalama ölüm yaşını sorduğumda 85-90 diyorlar. Köylerdeki evleri gezerken 100 ve 104 yaşlarındaki iki kardeşle tanıştım. Alttaki videodan izleyebilirsiniz. Çok sağlıklı göründükleri için ilk başta inanamamış olsam da köylerdeki diğer insanlarla konuştuğumda gerçek olduğunu söylediler. Hatta köyün yukarısındaki evlerde 120 yaşında, gayet sağlıklı olan başka bir kadın daha var dediler. Ziyaret etmek istedim ama 1-2 haftalığına Venezuella’ya gittiği için göremedim.

Diğer yerlilerde olduğu gibi Wayuu yerlilerinde de enteresan gelenekler var. Mesela kızlar ilk regl döneminde 4 tarafı da kapalı tek oda bir eve konuluyor ve regl dönemi bitene kadar burada tek başına kalıyor. Yiyecek ve içecek ihtiyaçlarını sadece annesi getirebiliyor ve yine bu dönemde sadece annesiyle görüşebiliyor. Tabi yiyecek derken yiyebileceği şeyler de bir hayli kısıtlı. Et, şekerli ve tuzlu hiçbir şey yiyemiyor. Odada kaldığı sürece yulaf ve kaplumbağa eti ana besin kaynağı oluyor. Su ve mısırdan yapılma çiça içeceğini de içebiliyorlar. Saçları erkek saçı gibi kısa kesiliyor. Regl dönemi bitip evine geri döndüğünde o güne kadar ki giydiği tüm eşyaları atılıp yerlerine yenisi alınıyor. Uzun süre pek bir şey yiyemediği için evine geri geldiğinde de bir dediği iki edilmiyor, ne isterse yapılıyor.

Bu geleneklerini anlatan kadına soruyorum,
– Neden başka hayvan değil de kaplumbağa eti?
+ Kaplumbağalar çok uzun yıllar yaşar ve bu dönemde kaplumbağa eti yiyen kızlar da yaşlılıklarında kendilerini genç hissederler. 50’yse 30, 80’se 60 yaşında gibi.

Bu gibi şeylere inanmak zor olsa da köyde tanıştığım bazı kadınlar bu durumu doğrular nitelikteydi. Mesela altta, çocuklarıyla beraber fotoğrafını gördüğünüz Mariana 55 yaşında ve 7 çocuğu var. En küçükleriyse bir yaşında. 54 Yaşındayken doğum yapmak normal mi diye soruyorum ve “bize göre normal” diyor. Bu konularda bilgim olmadığı için birşey diyemiyorum ama bazı takipçilerim uzun ömürlü kadınların 60 yaşında bile doğum yapabileceğini söyledi. Bu anlamda şuana kadar ziyaret ettiğim yerliler arasında en yaşlı ve sağlıklı insanlar Wayuu yerlilerindendi. Özel yaptığınız birşey var mı, ne yiyor, ne içiyorsunuz dedim ama ekstra yaptıkları hiçbir şey yok. Sadece doğal besleniyoruz diyorlar. Doğaldan anladığım genel olarak keçi ve balık eti.
 

Çöl iklimi demiştim ya. Gündüzleri hava aşırı sıcak oluyor. Güneşin altında durmanızın imkanı yok. Kadınlar da bu güneşten yüzlerini korumak için migoraja bitkisinden bir maske yapıyor. Altta fotoğrafta gördüğünüz gibi siyah bir maske. Birçok kadında bunu görmek mümkün.

Evlilik olayları ise biraz karışık. Erkek tarafı kız almak için en az 200 keçi, yaklaşık 1.000 USD karşılığı nakit para ve kadının annesine de altından bir kolye vermeli. Bu adet modern hayata geçmiş ailelerde pek olmasa da köylerde halen görülüyor. İşin başka tuhaf bir boyutuysa parası olan kişilerin bu istekleri yerine getirip onlarca kadınla evlenebiliyor olması. Urubia kasabasında 100’ün üzerinde çocuğu ve yaklaşık 20 tane eşi olan bir adam bile var dediler. Dediler ama benim genel gördüğüm herkes tek eşliydi.

Genel anlamda evangelizm, katolik ve ya hristiyanlığa inanıyorlar ve köylerde kilise görmek de mümkün. Ama anladığım kadarıyla öyle çok koyu dindar olduklarını da söyleyemem. Çocukların eğitimi içinse köylerde okullar var. Üniversite eğitimi içinse kimi gençler Venezuella’ya gidiyor kimisiyse en yakın şehir merkezinde okuyor.

Yine tüm yerli çocuklarında olduğu gibi Wayuu yerlilerinin çocukları da aşırı tatlı. Hani zaten çocuklar tatlı oluyor da bu yerlilerinki bir başka güzel. Bir de siz yabancı olunca daha fazla bi’ ilgi, alaka gösteriyorlar. Bilemiyorum belki de ondan bana böyle tatlı geliyorlar :)

Yerlilerin merkezi olarak bilinen Nazareth köyüne ulaşım çok çetrefilli. Yolun yarısından çoğu çöl olduğu için jip ya da pick-upla gitmeniz gerekiyor. Arabanın ne zaman, hangi gün, saat kaçta kalkacağı pek belli değil. Tamamen şansınıza bağlı. En yakın şehir merkezinden köye gidiş ortalama 8-9 saat sürüyor. Köye gittiniz, istediğiniz gün geri dönemiyorsunuz. Çünkü araba hangi gün dönecekse onlara uymak zorundasınız. Olur ya içinizden biri buralara gelmek isterse en az 1 haftasını ayırmak zorundadır. Ya da jipi olan bir rehber bulacaksınız ve kafanıza göre gezeceksiniz. Maliyeti ortalama 800 USD’dir. Ben ise sadece Nazareth köyündeyken evleri gezmek ve çöl bölgesine gitmek için rehber aldım. Çünkü rehbersiz gidişe izin vermiyorlardı. Ondan sonraki heryerde kendi imkanlarımla, yerlilerin arasına karışarak gittim. Alttaki videodan nerede kaldım, nasıl yolculuk yaptım, ne yedim, ne içtim gibi tüm detayları görebilirsiniz.

Öyle pek de ilkel şartlarda yaşamayan Wayuu yerlileri sıcak kanlı olmalarıyla beni cezbetti. Olur ya La Guajira eyaletine gelirseniz bu köyleri de ziyaret edin derim. Tabi bu iş için ayıracağınız bir haftanız varsa.